Temat Sądu Ostatecznego był bardzo często podejmowany przez twórców różnych epok. Jego popularność wynika z nieustającego zainteresowania ludzi przemijaniem i śmiercią. Człowiek na przestrzeni wieków wielokrotnie zadawał sobie pytanie o sens ziemskiego życia i cierpienia. Wizje Sądu Ostatecznego przedstawiane były i są nadal zarówno w sztukach plastycznych jak i w literaturze. Sąd Ostateczny w chrześcijaństwie, judaizmie i islamie rozumiany jest jako moment, w którym Bóg osądzi całą ludzkość. Nastąpi wtedy podział ludzi na zbawionych- idących do nieba oraz potępionych- strąconych w otchłanie Sądu Ostatecznego był bardzo często podejmowany przez twórców różnych epok. Jego popularność wynika z nieustającego zainteresowania ludzi przemijaniem i śmiercią. Człowiek na przestrzeni wieków wielokrotnie zadawał sobie pytanie o sens ziemskiego życia i cierpienia. Wizje Sądu Ostatecznego przedstawiane były i są nadal zarówno w sztukach plastycznych jak i w literaturze. Sąd Ostateczny w chrześcijaństwie, judaizmie i islamie rozumiany jest jako moment, w którym Bóg osądzi całą ludzkość. Nastąpi wtedy podział ludzi na zbawionych- idących do nieba oraz potępionych- strąconych w otchłanie piekła. Sąd Ostateczny najczęściej ma charakter apokaliptyczny, czyli budzący grozę, przerażający, zawiły i tajemniczy. Źródłem takiego ujęcia jest Biblia, z której wypływa pouczenie, że przeznaczeniem każdego człowieka jest Sąd z najstarszych utworów ukazujących wizję Sądu Ostatecznego jest Apokalipsa św. Jana. Apokalipsa czyli objawienie, odsłonięcie to najbardziej tajemnicza księga Nowego testamentu. Autorem jej jest Apostoł Jan, który na wyspie Patmos miał objawienie dotyczące końca świata. Apokalipsa św. Jana pełna jest symboli, od stuleci inspirujących myślicieli i artystów. Do tajemniczych symboli należą: baranek – symbol ofiary Chrystusa, bestia oraz smok – symbole szatana, czterej jeźdźcy – zaraza, wojna, głód, śmierć, Występuje także symbolika liczb: siedem pieczęci, siedmiu aniołów dmących w siedem trąb. Siódemka to liczba duchowości i tajemnicy. Symbolizuje porządek i równowagę. Liczbą szatana to 666. Tajemniczość tej księgi wynika z trudnej symboliki jaką ona zawiera. Jan Apostoł ukazuje rzeczywistość poprzez następujące po sobie obrazy np.: pojawienie się jeźdźców Apokalipsy jest zapowiedzią nieszczęść, które nawiedzą ziemię. Spadająca gwiazda to zapowiedź zejścia na ziemię karzącego anioła. Wydobywanie się dymu z czeluści, zapadanie ciemności to wyrazy panowania zła na świecie. Nadejście kataklizmu, czyli zagłady ludzkości zapowiadają aniołowie, słychać głosy anielskich trąb. Zagłada świata zapowiada dzień gniewu Bożego. Nikt z wrogów Chrystusa nie uniknie kary. Bóg jest sprawiedliwy, bliski człowiekowi i będzie sądził ludzi według ich uczynków zapisanych w księdze żywota. Zbawionych czeka wieczne szczęście, natomiast potępieni zostaną wrzuceni do „ognistego jeziora, gorejącej siarki.” Człowiek w wizji Jana Ewangelisty jest anonimowy, podporządkowany boskim wyrokom, brak jest jego przeżyć i przemyśleń. To Bóg jest najważniejszy. Po unicestwieniu zła Stwórca połączy się ze swoim ludem – nastąpią gody Baranka z Oblubienicą, powstanie „niebo nowe i ziemia nowa.”W miarę upływu lat, artyści zainspirowani Biblią tworzyli własne wizje Sądu Ostatecznego. Zygmunt Krasiński w dramacie „Nie-Boska komedia” przedstawia rewolucję jako gwałtowną, krwawą katastrofę w dziejach ludzkości. Rewolucjoniści to żądni krwi, bezmyślni i bezwzględni barbarzyńcy. Ich światem jest środowisko, w którym nie ma żadnych autorytetów. Są manipulowani przez swojego przywódcę – Pankracego. Chłopi i mieszczanie mszczą się na arystokracji, swoich panach i ciemiężycielach, za lata nędzy i wyzysku. Urządzają krwawe orgie, niszczą kościoły. Rewolucja ta skierowana jest przeciwko Bogu, królom, panom oraz przeciwko religii, filozofii i sztuce. Pankracy ma misję do spełnienia – chce ukarać stary świat w imieniu całej poniżonej ludzkości stworzyć szczęśliwsze perspektywy dla nowych pokoleń. Z. Krasiński jest przekonany, że dojście rewolucjonistów do władzy oznacza apokalipsę – zniszczenie świata, czyli wydarzenie, które w Biblii poprzedzało ponowne przyjście Chrystusa. Nie dziwi więc fakt, że w zakończeniu utworu interweniuje Bóg. Po samobójczej śmierci hrabiego Henryka oraz zagłady ostatnich przedstawicieli arystokracji, Pankracy triumfuje i marzy o zbudowaniu szczęścia na ziemi. W tym momencie ukazuje się mu Chrystus „[…] ponad przepaściami – oburącz wsparty na krzyżu, jak na szabli mściciel. – Ze splecionych piorunów korona cierniowa.” Przerażony wódz rewolucjonistów woła do Leonarda: „Od błyskawicy tego wzroku chyba mrze, kto żyw![…] Daj mi choć odrobinę ciemności!” Pankracy umiera z poczuciem osamotnienia i rozpaczy oraz okrzykiem: „Galilaee, vicisti! – Galilejczyku zwyciężyłeś!” Chrystus – Sędzia karze szaleństwo i jednostronność ludzkiego buntu. Konsekwencją działania ludzkiego, które nie jest zgodne z przykazaniami Bożymi może być tylko kara. Świadczy to o nieuchronność ostatecznego zwycięstwa Chrystusa. Z. Krasiński stworzył własny system filozofii dziejów nawiązujący do prowidencjonalizmu, według którego losami świata kieruje Bóg – Stwórca, Bóg – Sędzia. W dramacie Krasińskiego to ludzie doprowadzili do katastrofy poeta Jan Kasprowicz w hymnie „Dies irae” ukazuje katastroficzną wizję Sądu Ostatecznego. Koniec świata zapowiada dźwięk anielskich trąb. Sąd poprzedzony jest przerażającymi wydarzeniami. Cała natura zamiera przygnieciona strachem, nawałnice powalają lasy. Z bagien wyłażą żmije, pijawki, jaszczury. Ziemię porastają krzyże, zmarli łączą się z żywymi i idą na Sąd Ostateczny. Nad światem szaleje ogień i ciemność, równocześnie wicher i martwota, panuje atmosfera strachu, grozy i ostatecznej katastrofy. Ludzie doświadczają gniewu Bożego. Podmiot liryczny utworu przerażony sytuacją, wypowiada słowa: „Idą na się zmartwychwstali, ogniem wojny świat się pali, tłumy w krwawej brodzą fali.” Temu przerażającemu zjawisku przypatruje się Stwórca, nazwany przez poetę „Łaską łask i gniewem gniewów”. Przed jego obliczem staje anonimowa rzesza ludzka, która nawet w Dniu Sądu nie może wyzbyć się wzajemnej nienawiści i grzechu. Cierpiący ludzie zwracają się do Boga z prośbą o litość i odpuszczenie win. W imieniu tej przerażonej ludzkości, podmiot liryczny nie tylko błaga o zmiłowanie, ale także ośmiela się podjąć spór z Najwyższym Sędzią. Zarzuca Mu, że przewidział istnienie grzechu i zła, zbrodnie jednostek i całych narodów. To on zaszczepił w duszy człowieka żądzę władzy, zwierzęce instynkty, gniew, zawiść. Wyraża to słowami: „Przede mną przepaść, zrodzona przez winę, przez grzech Twój, Boże![…]Ginę!” Nagromadzenie obrazów o spotęgowanej sile wyrazu, kontrastów, zarysowanie ostrych przeciwieństw znaczeniowych, spotęgowanie emocjonalnego napięcia wskazuje na poetykę ekspresjonizmu w tym Herbert w wierszu „U wrót doliny” nawiązuje do Biblii, ale dokonuje reinterpretacji przekazu biblijnego. Biblijny topos Sądu Ostatecznego ulega w tym utworze odwróceniu. Są aniołowie, ale nie ma Boga. Poetyckie ujęcie polega na zetknięciu biblijnej rzeczywistości z rzeczywistością historyczną XX wieku, z wojną i obozami zagłady. Na tej zasadzie „aniołowie stróże” zamieniają się w żandarmów, którzy są bezwzględni i oddzielają dzieci od matek, rozłączają zakochanych, odbierają ludziom to, co kochają. Osoba mówiąca w wierszu to świadek, obserwator dramatu ludzkości rozgrywającego się w „gardle doliny”, czyli biblijnej Dolinie Jozefata, w której ma się odbyć Sąd Ostateczny. W dolinie słychać krzyk ludzi, przywodzący na myśl cierpienie i chaos. Przygotowanie do ważnego wydarzenia polega na odebraniu ludziom tego, co do tej pory było im najbliższe, co stanowiło sens ich życia. Podmiot liryczny wyraża się z lekką ironią o ludziach oczekujących na sąd: „[…] można objąć okiem całe beczące stado dwunogów.” Ludzie zostają podzieleni na dobrych i złych. Początkowo protestują, nie chcą oddać swojej własności np.: staruszka nie chce oddać kanarka, którego kocha. Jednak po chwili podporządkowuje się rozkazowi aniołów. Wszyscy są jednakowo nieszczęśliwi i pozbawieni nadziei. Wydaje się, że w tej całej sytuacji Bóg jest nieobecny. Jednak wydarzenia, których jesteśmy świadkami wskazują na jego okrucieństwo. Sędzia jawi się jako despota, tyran. Człowiek staje się igraszką Boga, musi poddać się jego rozkazom. Obraz dokonanej zagłady Herbert wyraża następującymi słowami: „[…] łąka popiołów, […] deszcz gwiazd, […] świst eksplozji“. Poeta opowiada się po stronie ludzi słabych, pokonanych przez Boga. Ludzie z wiersza Herberta budzą sympatię, bo są konkretni, przywiązani do siebie i rzeczy, które chcieliby przenieść za wrota doliny. O bogactwie ich natury świadczy umiejętność odczuwania bólu, cierpienia, rozpaczy. Wiersz „U wrót doliny” jest otwarty na wiele skojarzeń, także tych z hitlerowskimi obozami zagłady. Autor wypowiada refleksje na temat współczesnych postaw, zobojętnienia na zagrożenie, pogodzenie się z Miłosz w „Piosence o końcu świata” maluje słowami wizję „czasów ostatecznych” w sposób zupełnie inny niż miało to miejsce dotychczas. Poeta twierdzi, że koniec świata właśnie nadchodzi. Jednak nie jest to obraz przepełniony katastrofizmem jak u Kasprowicza, ten koniec świata jest „zwyczajny” i „staje się już”- po prostu. Dzień Sądu Ostatecznego nie wyróżnia się niczym spośród wszystkich innych dni. Żadne znaki nie wskazują na to, że za chwilę wydarzy się jakaś katastrofa: „W dzień końca świata Pszczoła krąży nad kwiatem nasturcji, […] Skaczą w morzu wesołe delfiny, Młode wróble czepiają się rynny.” Również ludzie zachowują się normalnie: „[…] Kobiety idą polem pod parasolkami, Pijak zasypia na brzegu trawnika, Nawołują na ulicy sprzedawcy warzywa”. Ci, którzy oczekiwali błyskawic, gromów i archanielskich trąb odczuwają zawód i niedosyt zwyczajności końca świata. W świecie ukazanym przez poetę wciąż trwa życie, ożywiony ruch. Siwy staruszek pielęgnuje pomidory i nie zamierza przerwać swojego zajęcia. Mówi, że „Innego końca świata nie będzie.” On wie, że końcem świata dla każdego człowieka jest śmierć. Jego postawa świadczy o mądrości, jaką posiada na temat przemijania. Tylko przyjąwszy rozumowo to, co nieuniknione, można spokojnie żyć. Mądry staruszek nie chce czekać na katastrofę, woli pielęgnować pomidory. Utwór Cz. Miłosza parafrazuje, przekształca i uwspółcześnia sens biblijnych zapowiedzi kresu ludzkości. Poeta nawiązuje tu do wojny. Wydaje się, że chce powiedzieć: „Innego końca świata nie będzie.” – skoro wojna zniszczyła wszystko, nawet tradycyjne symbole zagłady i wyobrażenia o Ostateczny inspirował również malarzy. Najdoskonalszym tego przykładem jest późnogotycki tryptyk Sąd Ostateczny Hansa Memlinga. Scena środkowa tryptyku przedstawia Dzień Sądu Bożego i charakteryzuje się wyraźnym podziałem na dwa pola przedstawiające odrębne rzeczywistości – niebiańską (sacrum) i ziemską (profanum). W górze, w centrum kompozycji, króluje Chrystus Sędzia, majestatycznie siedzący na złotym kole-tęczy, będącej symbolem boskiej doskonałości, łączącym jednocześnie państwo Boże (civitas Dei) z państwem ziemskim (civitas terrena). Sądzący trzyma stopy na kuli ziemskiej, co symbolizuje z kolei Jego panowanie nad ziemią. Otaczają Go apostołowie oraz Maryja i Jan Chrzciciel orędujący za ludźmi – mamy tu do czynienia z kompozycją zwaną deesis- orędownicy ludzkości klęczą po obu stronach tronu Sędziego, błagając Go o litość nad grzesznymi ludźmi. Nad Chrystusem widnieją postacie aniołów z narzędziami Męki Pańskiej oraz symbole zbawienia (lilia) i potępienia (gorejący miecz sprawiedliwości). Niżej artysta umieścił aniołów dmących w trąby i ogłaszających nadejście Dnia Sądu Ostatecznego. Druga część obrazu dotyczy tego, co dzieje się na ziemi, a centralnym jej punktem jest postać Michała Archanioła ubranego w złotą zbroję i bogaty płaszcz. Trzyma on wagę, na której szalach Memling przedstawił klęczącego zbawionego oraz wygiętą, bezsilną postać potępionego. Wokół osoby św. Michała rozgrywa się niezwykły dramat powstania z grobów zmarłych oczekujących na ważenie swoich uczynków. Kłębowisko potępionych (z prawej strony) spychane jest przez diabłów w stronę skalistych terenów piekła. Na lewo od św. Michała artysta ukazał popularny w średniowieczu motyw walki anioła z szatanem o duszę człowieka (psychomachia). Raj przedstawia prawe skrzydło tryptyku (lewe od strony widza). Memling przedstawia korowód zbawionych wstępujących do nieba. Wejście do niego ma kształt gotyckiego portalu, czyli ozdobnego wejścia do świątyni, co odpowiada dogmatowi wiary, że droga do zbawienia prowadzi przez Kościół. Stojący przy nim aniołowie przyoblekają przybyłych w szaty. Sprawiedliwych wita św. Piotr stojący na stopniu kryształowych schodów. Piekło to lewe skrzydło obrazu Hansa Memlinga, przedstawia ono pełną grozy scenę strącenia do piekła skazanych na potępienie. Nagie, bezbronne ciała grzeszników pochłania ogień oraz czarna otchłań krainy ciemności i wiecznego cierpienia. Znajdujący się obok anioł grający na trąbie obwieszcza nieodwracalność Bożego wyroku. Sąd Ostateczny Hansa Memlinga zawiera zasadniczo wszystkie elementy dawnych tradycji, ale zarazem wnosi nowe jakości i tworzy z tych elementów nowa wizję. Mająca charakter elipsy kompozycja odzwierciedla boski i kosmiczny porządek świata, łączy w całość jego różnorodne i sprzeczne pełna grozy i tragizmu wizję końca świata przedstawia fresk Michała Anioła z Kaplicy Sykstyńskiej. Malowidło to przedstawia ogromne zbiorowisko ludzkie, które Chrystus gestem uniesionej ku górze ręki dzieli na zbawionych i potępionych. Zbawieni unoszą się ku górze, potępieni opadają w dół z wykrzywionymi strachem twarzami na widok otwierającej się przed nimi piekielnej otchłani, ku której wiedzie ich mitologiczny przewoźnik dusz Charon. Chrystusa i jego Matkę otacza aureola światła. Wokół nich tłoczą się święci. Ponad nimi unoszą się w powietrzu aniołowie. U stóp Chrystusa, anioły dmą w trąby ogłaszając koniec świata. Dół kompozycji to piekło. Wobec mocy Boga ludzki świat rozpada się. Michał Anioł zerwał z tradycyjnymi wyobrażeniami sądu. Wprowadził elementy mitologiczne. Jezusa ukazał jako atletycznego herosa – silnego, doskonale umięśnionego, pełnego majestatu, nie noszącego brody, prawie przedstawione utwory i dzieła sztuki pokazują jak bardzo Biblia wpłynęła na twórczość pisarzy i malarzy. Sąd Ostateczny został w odmienny sposób zinterpretowany przez twórców różnych epok. Świadczy to o tym, iż jest to temat, który każdy człowiek dostrzega z innego punktu widzenia, ma on dla każdego bardzo indywidualne znaczenie. Rzeczą niezmienną pozostaje jedynie fakt, że Boski Sąd dosięgnie każdego i jest nieunikniony. Motyw Sądu Ostatecznego to temat bardzo popularny, o długiej tradycji, różnorodnych ujęciach, wyraźnych funkcjach dydaktycznych i refleksyjnych. Obecnie częściej spotykamy wizje apokaliptyczne ze względu na ich widowiskowość. Najwięcej jest dalekich nawiązań do Sądu Ostatecznego.

Motyw anioła w literaturze i sztuce przedstaw na celowo dobranych przykładach. Na dźwiek słowa ANIOŁ pojawia się w naszych myslach piękna postać w białych szatach, z dużymi skrzydłami i aureolą. Aniołowie według większości religii to był byt duchowy, który na różne sposoby wspiera działania i służy Bogu. Większość słowników i encyklopedi podaje następujacą definicę: Anioł- (1) w religiach bliskiego wschodu istota duchowa zajmująca w hierarchi bytów miejsce pomiędzy Bogiem a człowiekiem; (2) wysłannik więc są anioły i jak wyglądają? Anioły w religii chrześcijańskiej zostały stworzeni przez Boga jeszcze przed stworzeniem materialnego, widzialnego świata. Każdemu z nas aniołowie kojarzą sie z "dobrą duszą" jednak tak jak i pomiędzy ludźmi zdarzają sie źli, tak i stało się wśród aniołów- niektórzy odwrócili sie od Boga i zostali strąceni do piekła. Jeden z wyższych aniołów, który przeciwstawił się Panu zwany Belzebubem lub Lucyferem (światło niosącym) patrząc na swą piekność i potęgę uniósł się pychą i zapragnął zdobyć sobie lepsze szczęście niż to, którym obdarzył go Bóg. Pismo święte Nowego Testamentu wymienia siedem chorów: aniołowie, archaniołowie, trony, panowania, zwierzchności, władze, moce. Stary Testament mówi ponadto o cherubinach i serafinach. Opierając się na Piśmie Świętym dzieli się aniołów na dziewięć chórów, a tę dziewiątkę na trzy hierarchie. Pierwsza hierarchia czyli trzy pierwsze chóry to: Hans Memling; Chóry anielskie - boczne obrazy tzw. skrzydeł organowych z Najera * Serafini - górują miłością nad innymi chórami; * Cherubini - są pełni wiedzy Bożej; * Trony - wyróżniają się posłuszeństwem. W drugiej hierarchi są: * Panowania - duchy wolne od bojaźni niewolniczej, zawsze gotowe służyć Bogu i panować nad duchami niższymi, wydawać im polecenia i rozkazy; * Moce- przypisuje się im moc spełniania cudów, zawsze kierują się niezwyciężalnie ku sprawom Bożym i pomagają innym w spełnianiu Bożych rozkazów; * Władze- mają władzę poskramiania złych duchów i określają sposób wykonywania poleceń i rozkazów. Trzecia hierarchia, najbardziej oddalona od Boga, a bardziej zbliżona do ludzi obejmuje: * Zwierzchności (inaczej Księstwa) - które kierują konkretnymi państwami i narodami; * Archaniołów - spełniają najważniejsze zadania i zwiastują ludziom rzeczy wielkiej wagi; * Aniołów - którzy mają do spełnienia zwyczajne misje oraz opieka nad ludźmi. W Piśmie Świętym o aniołach mówi się ponad 300 razy - działają pojedynczo lub w ogromnych grupach, wykonują Boskie rozkazy, tworza niebiański sąd i co ważne przynoszą ludzia wiadomosci i chronią nas. Odegrały one decydująca rolę w Starym Testamencie, żydowskiej Torze a także często wymieniane są w islamskim Koranie. Osoba, która znała wszystkie imiona aniołów to Matka Boska każdy posłannik boży posiada własna "nie mówią nam swoich imion, lecz jestem całkiem świadoma,że istnieje wielka różnica pomiędzy róznymi aniołami, której nie mam możliwości wyjaśnić"( Św. Teresa z Avila 1515-1580) Idąc w slad za biblią poznajemy niektóre imiona. Wiemy, że Archanioł Rafał przedstawił się Tobiaszowi "Ja jestem Rafał, jeden z siedmiu aniołów, którzy stoją w pogotowiu i wchodzą przed majestat Pański"( Tb 12,15), znamy imię św. Gabriel, gdyż przedstawił się on Zachariaszowi "Ja jestem Gabriel, który stoje przed Bogiem" (Łk 1, 19)Nie można stwierdzić jednoznacznie, czy anioły mają ciała. Pojawiaja się wprawdzie w ludzkich postaciach, jednak każda relacja daje całkiem inny opis. W tradycji żydowskiej anioły są rodzaju męskiego, w chrześcijańskiej są androgeniczne. Nie ma tez zgodności kwestii czy maja skrzydła. Angelolodzy twierdzą iż anioły po zejściu na ziemie pojawiaja się w takiej postaci, jaką dany człowiek jest skłonny zaakceptować! Zawsze jednak przychodzą w aurze światła. Najwczesniejsze wizerunki aniołów to młodzieńce bez zarostu, w białych tunikach, pózniej pojawiły się aniołowie w zbrojach i z brodami. Poczatkowo aniołowie nie mieli skrzydeł ( miały je tylko cherubiny i sarafiny), pote, właśnie skrzydła stały sie nieodłącznym atrybutem wszystkich aniołow. Mieli piekne, duże skrzydła-orle bądź łabędzie. Anioł .Sztuka chrześcijańska przedstawia zazwyczaj aniołów w postaci ludzkiej z dodaniem skrzydeł, aby przypominać wiernym, iż te niebieskie duchy zawsze są gotowe na rozkazy Boże i do niesienia pomocy. Wyraz twarzy aniołów jest zawsze młodzieńczy lub dziecinny, ponieważ są nieśmiertelni, a więc zawsze młodzi. Stopy mają zawsze bose, ponieważ tak ukazywali się patriarchom. Bose stopy oznaczają oderwanie aniołów od spraw dają aniołów białe szaty, bo biel oznacza niewinność i radość niebieską; jest też kolorem kapłańskim, a aniołowie modlą się za ludzi, spełniają posługę kapłańską. Przepasanie szat ma oznaczać gotowość do spełniania rozkazów. Ozdoby z drogich kamieni symbolizują ich przymioty: szafir - czystość, hiacynt - życie w niebie, szmaragd - wiecznie kwitnącą i młodą naturę...Czasem artyści wkładają w ręce aniołów różne narzędzia mające przypominać wiernym gniew Boży, którego aniołowie są wykonawcami (miecz), miłosierdzie (narzędzia męki Chrystusa), sprawiedliwość (waga), moc (okowy, z których anioł uwolnił Piotra), przymioty umysłu (miarka). Trąba, z którą przedstawia się anioła ma w nas budzić pamięć o sądzie ostatecznym. Przedstawianie aniołów w postaci samych głowek ma przypominać, że nie posiadają ciała, a jedynie rozum i wolną wolę. Chmurki, które je otaczają wskazują na miejsce ich zamieszkania - niebo. U Fra Angelica asystujący aniołowie grają na lutni, harfie, palą kadzidła, a Żadna biel śnieżna z nim nie stanie w parze, nawet tańczą. Jednym z bardzo pięknych obrazów jest Porwanie Eliasza do nieba 1369 - XVIw. Jeden z 56 obrazów wykonanych w marmurze techniką graffitti i intarsji wykonanych na posadzkach Katedry w Sienie. Ten wspaniały obraz przedstawia jedną z najbardziej ulubionych i znanych scen Starego Testamentu: Eliasz zostaje porwany do nieba na ognistym wozie. Żywości temu przedstawieniu dodaje koński galop oraz wzdęte wiatrem szaty aniołów i proroka. Na podstawie wiersza "Siódmy anioł" w niebie- jak się okazuje- panuje wzorowy porządek. Każdy anioł ma swój zakres czynności, i tak: Rafael- stroiciel chórów, Azrael- kierowca planet, Gabriel- podpora tronu, Michał- hetman zastępów, Azrafael- dekorator światła, Dedrach- apologeta i kabalista, natomiast siódmy anioł jest w pełni niedoskonały: ma na imię Szemkel, jest czarny i nerwowy, chodzi w starej wyleniałej jest podobny do innych. Chodzi cały czas brudny i zapracowany:"między otchłanią a niebem jego tupot nieustanny". Herbert zastosował tu zasadę odwróconej karty: mimo że na niego sarkają inni aniołowie, a malarze mają kłopoty z poprawieniem jego urody, to właśnie on jest najbardziej anielski i po ludzku człowiekowi bliski, trudni się bowiem przemytem grzeszników do jest w tej zastępie według poety "tylko ze względu naliczbę siedem". Według Bibli liczba siedem miała swój symbol- przez 7 dni Bóg stworzył świat, 7 dni ma tydzień, oraz oznacza 7 niebios. Licza siedem uważana jest także za przedstawienie całości świata zawartego w tej liczbie, więc ostatni anioł nie mógł być odrzucony od reszty, bo przez to zburzył by sie cały na zasadzie kontrastu przedstawia aniołow, którzy są w niebie . Ich piękność zestawia z ostatnim siódmym aniołem, który jest brudny i zapracowany, lecz nam ludziom jest najbliższy,ponieważ prowadzi bardzo ważną misję najważniejszą dla człowieka pomaga dostac sie do raju nawet tym, którzy zostali skazani na piekło. Chociaż Twardowski pisze mnustwo wierszy nie tylko o aniołach chciałabym omówić tylko jeden z nich pt: "Aniele Boży". Takimi samymi słowami zaczyna się modlitwa chcrześcijańska do anioła stróża mimo to różnią się bardzo te utwory. W wierszu Twardowskiego podmiot liryczny nie chce, aby jego anioł stróż stał przy nim jak "malowana lala" tylko, żeby ruszał po zachodzie słońca. Podmiot liryczny nie rozumie, dlaczego anioł cały czas przy nim stoi skoro" dziesięć po dziesiątej ostatni autobus" nam ucieka, nie odpęci on od nas ani ciszy, ani hałasu, ani smutku. Człowiek nie widzi potrzeby opiekowania sie nim przez anioła za dnia, ponieważ nie ma czasu nad zastanawianiem sie czy trumna będzie jak "pałacyk" czy jego anioł stróż będzie z nim w godzinie śmierci. Ostania strofa jet ironią roli anioła podmiot liryczny uważa, że przez ciągłe pilnowanie zapomniałby, że trzeba odejść z tego ziemskiego Twardowki pisze wiersze językiem potocznym nie używa przecinków, gdyż czytelnik sam musi dojść do sensu całości wiersza. W każdy opisanym prze ze mnie fragmencie rzuca się w oczy bardzo duże zainteresowanie aniołami we wszystkich epokach a także we wszystkich dziedzinach sztuki. Według powyzszych utworów anioł jest pomoca i ręką od Boga wyciąganą do nas-ludzi poeta, malarz czy rzeźbiarz przedstawia anioła na wzór pięknego, młodego człowieka chociaż jest tylko bytem i tak naprawde nie wiemy jak wygląda to boskie stworzenie możemy sobie Go tylko przedstawionej przeze mnie namiastki malarstwa rzeźby a także literatury docodzimy do wniosków , że aniołowie to tyko byt nie materialny, ponieważ nie posiadają ciała. Mają natomiast własną nieskazitelną pośrednikami między Bogiem a człowiekiem, dlatego są podobne i do Niego i nas samych. Interesują wszystkich ludzi z różnych religii sa nie osiągalne dla nas dlatego tak bardzo fascynujące

Aniołem określa się ponadnaturalną istotę, która według różnych religii pełni funkcję boskiego sługi wykonującym polecenia Stwórcy. Co ciekawe, aniołowie istnieli jeszcze zanim powstała religia chrześcijańska, jednak dopiero wraz z jej ekspansją świadomość na ich temat znacznie się poszerzyła. Nic więc dziwnego, że aniołowie stali się również popularnym motywem w literaturze, filmie i malarstwie, który wykorzystywany jest na różne sposoby. Mimo odmienności w ujęciu tego toposu wizerunek aniołów zawsze ukazywany jest w kontekście ich relacji z człowiekiem lub istotami boskimi. U wrót doliny Liryk Zbigniewa Herberta przedstawia przerażające wyobrażenie Apokalipsy jako dnia, w którym świat ulega zniszczeniu, a cierpiący nieprawdopodobne męki ludzie nieubłaganie zmierzają na spotkanie z przeznaczeniem. Jako jednorodna masa znajdują się oni w tytułowej dolinie, z obawą czekając na to, co zaraz ma się wydarzyć. Strażnikami są natomiast aniołowie, którzy pilnują „bezduszne stado dwunogów”, czyli ludzi nazwanych w ten sposób przez podmiot liryczny. Z kolei aniołów osoba mówiąca określa jako bezwzględnych i „dobrze wykonujących swoją robotę”. Kolejna scena z udziałem anioła wygląda w ten sposób, że jedna z kobiet skazanych na zagładę prosi go o łaskę i ocalenie, a inny anioł z uśmiechem oświadcza, że to jakieś nieporozumienie. Mimo że sytuacja liryczna ukazuje moment zagłady cywilizacji człowieka, to jej obrazy budzą skojarzenia z rzeczywistością wojenną, Holocaustem i obozami koncentracyjnymi. Wynika to z faktu, iż ludziom konfiskuje się ich osobiste przedmioty, matkom odbiera się dzieci z rąk, a porządku pilnują strażnicy, czyli w tym przypadku aniołowie. Przyjmując metaforykę wojenną za uprawomocnioną, można zatem stwierdzić, iż we wierszu „U wrót doliny” aniołowie są symbolem niemieckich oprawców selekcjonujących więźniów lagrów i prowadzących ich na śmierć. Nawet jeśli odejdzie się od tej metaforyki, to i tak ich postaci bynajmniej nie wzbudzają pozytywnych emocji. Herbert przedstawia bowiem aniołów jako istoty nieczułe, pozbawione uczuć, obojętne na ludzki los, a nawet bezwzględne. W ich poczynaniach nie widać ani krzty litości w stosunku do cierpiących skazańców. Stają się oni okrutnymi narzędziami w służbie Bogu lub – trzymając się metaforyki obozowej – niemieckiemu totalitaryzmowi z czasów II wojny światowej. Aniołowie z „U wrót doliny” nie mają w sobie nic z boskości ani dobroci, której przecież powinni być wyrazem, jeżeli przyjmie się założenie, iż są wysłannikami samego Boga. Siódmy anioł Inny wiersz Zbigniewa Herberta, zatytułowany „Siódmy anioł”, opisuje zastęp siedmiu aniołów znajdujących się w niebie i nazwanych po imieniu. Wśród nich są następujące postaci: Azrael, Gabriel, Michał Anioł, Azrafael, Dedrach i Szemkel. Każdy ma taki sam status, odrębną funkcję, różne obowiązki i odpowiada za poszczególne dziedziny świata oraz życia. Jedyny nietypowy anioł, który nie pasuje do reszty, to Szemkel. Podmiot liryczny mówi o nim, że jest brudny, czarny, nerwowy i zapracowany, a jego zajęcie to wybawianie ludzi z piekła i pomaganie im w przedostaniu się do nieba. Można go więc określić jako anioła szlachetnego i działającego dla dobra człowieka, a tym samym mającego z nim bliski kontakt. Tymczasem pozostali aniołowie są bardzo dostojni, dumni i piękni, a przez to oddaleni od ludzkich spraw. Z kolei Szemkel to pomocnik ludzi, który wstawia się za nimi bez względu na ich czyny i ważne jest dla niego realne czynienie dobra, a nie poczucie majestatu i dostojeństwa, tak jak ma to miejsce w przypadku pozostałych postaci. Widać więc, że aniołowie w wierszu Herberta są zaprezentowani na zasadzie kontrastu pomiędzy poważnymi, wyniosłymi i nieco posągowymi sześcioma aniołami, od których odróżnia się brudny, czarny i nerwowy Szemkel. Okazuje się jednak, że tak naprawdę to on jest prawdziwym aniołem propagującym dobro i aktywnie angażującym się w działanie na rzecz ludzi, podczas gdy pozostali wysłannicy Boga z uwagi na swój majestat nie mają pojęcia o trudnym losie człowieka. Tym samym wiersz „Siódmy anioł” Herberta daje do zrozumienia, że dobrym jest ten, kto dobrze postępuje, a nie ten, kto na takiego wygląda; liczą się zatem czyny, a nie puste słowa i sztuczne pozy, dlatego z porównania z resztą aniołów zwycięską ręką wychodzi Szemkel. Za aniołem Podmiot liryczny wiersza Teofila Lenartowicza „Za aniołem” za pomocą inwokacji zwraca się do tytułowego anioła, powierzając mu całe swoje życie. Stwierdza, że jest gotów, aby zostawić rodzinę, dom i zrezygnować ze wszystkiego, co posiada, aby tylko móc udać się z nim w drogę. W obliczu możliwości wędrówki z aniołem sprawy codzienne i doczesne tracą na znaczeniu, dlatego podmiot liryczny jest gotowy je porzucić. Z jego opisu wyłania się postać anioła jako istoty godnej zaufania, której człowiek powierza swoje życie. Anioł zostaje ukazany jako opiekun zapewniający ludziom bezpieczeństwo i wsparcie; chroni przed zbójcami i złą pogodą, a gdy człowiek się zmęczy, poniesie go na swoich skrzydłach i da mu odpocząć. W wierszu Teofila Lenartowicza „Za aniołem” anioł to towarzysz i bliski przyjaciel osoby mówiącej, z którą łączą go nad wyraz czułe i serdeczne relacje. Mamy tu zatem do czynienia ze szlachetnym i pozbawionym jakichkolwiek wad wizerunkiem anioła stróża. Co ważne, jego postać wyłania się poprzez słowa podmiotu lirycznego, gdyż we własnej osobie anioł się nie wypowiada i jest wyłącznie przedmiotem opisu. Anioł Stróż Do motywu anioła odwołuje się również Jan Twardowski w wierszu „Anioł stróż”. Na podstawie tytułu widać, że dzieło dotyczy anioła będącego opiekunem człowieka, jednak autor ujmuje jego postać w sposób dość przewrotny. Mianowicie podmiot liryczny podkreśla, że słowo „stróż” jest w tym przypadku brzydkie, ponieważ symbolizuje fakt, że jako ludzie każemy się pilnować swojemu aniołowi, gdyż sami nie potrafimy zapanować nad swoim życiem. Osoba mówiąca w wierszu zwraca zatem uwagę na swego rodzaju lenistwo i pójście na łatwiznę współczesnego człowieka, który woli powierzyć siebie aniołowi stróżowi i tym samym uspokoić swoje sumienie, zamiast starać się samemu zmienić swoje zachowania i nad sobą czuwać. Podmiot liryczny wylicza, że traktujemy anioła stróża jak chłopca na posyłki, za jego pomocą odciążamy sumienie i zdejmujemy z siebie obowiązek pilnowania własnego zachowania, cedując go właśnie na anioła. Za pomocą motywu anioła Jan Twardowski krytykuje więc bierność i obojętność ludzi na otaczające ich pokusy. Wydaje się, jak gdyby wiersz stanowił redefinicję pojęcia anioła stróża, którego rola w dzisiejszych czasach się zmienia. Mianowicie podmiot liryczny wskazuje, że współcześnie aniołowie raczej powinni schować człowieka przed światem, niż się nim opiekować, ponieważ byłby to najlepszy sprawdzian dla duszy ludzkiej i odporności na pokusy. Porównując wiersz „Anioł stróż” do „U wrót doliny”, należy zauważyć, że u Herberta aniołowie byli ukazani jako gromada, zaś Twardowski mówi tylko o jednej istotami. Poza tym u Herberta są oni złymi i bezlitosnymi stworzeniami, czego nie można powiedzieć o troskliwym oraz dbającym o moralność człowieka aniele z utworu Twardowskiego. W każdym razie zarówno w „Aniele stróżu”, jak i w „U wrót doliny” aniołowie są strażnikami ludzi, z tym że u Twardowskiego chronią przed złem, a u Herberta okazują się tego zła sprawcami. Sąd Ostateczny Jak sama nazwa wskazuje, tryptyk Hansa Memlinga przedstawia on moment ostatecznego dnia cywilizacji, kiedy Bóg rozsądza uczynki wszystkich ludzi. Ważną rolę w wizji średniowiecznego malarza odgrywają aniołowie, którzy pełnią funkcję bliskich pomocników Boga. Na obrazie „Sąd Ostateczny” zaprezentowano ich w łącznej liczbie dwudziestu ośmiu, przy czym najbardziej w oczy rzuca się oczywiście znajdujący się w samym centrum kompozycji i odziany w złotą zbroję Michał Archanioł, który trzyma wagę symbolizującą rozsądzanie ludzkich uczynków na Sądzie Ostatecznym i rozdziela ludzi na zbawionych oraz potępionych, co upodabnia jego rolę do tej, którą sprawowali aniołowie w „U wrót doliny”. Jego sylwetka jest dostojna, a fakt, że autor umieścił go tuż pod Chrystusem i zarysował go w tak wyraźny sposób, wskazuje, iż jest on prawą ręką Jezusa. Można zatem stwierdzić, że Michał Archanioł uosabia boską majestatyczność i sprawiedliwość. Z kolei znajdujący się po jego prawej stronie, odziany w niebieską szatę anioł walczy z jednym z diabłów o ludzką duszę. Po lewej stronie aniołowie witają w Raju zbawionych ludzi; część z nich podaje niebiańskie szaty nowoprzybyłym do bram niebiańskich, a inni przygrywają pieśni na cześć Boga. W środkowej, górnej części obrazu, tuż nad Jezusem widać czterech aniołów dzierżących przedmioty symbolizujące Mękę Pańską: koronę cierniową, krzyż, włócznię i kolumnę, zaś pod Chrystusem w powietrzu unosi się trzech aniołów dmiących w trąby, którzy ogłaszają nadejście Apokalipsy. Fakt, że aniołów ukazano w dniu Sądu Ostatecznego, upodabnia obraz Memlinga do wiersza „U wrót doliny”. Wracając do tryptyku, należy zauważyć, że wszyscy aniołowie są do siebie podobni i mają niemal identyczny wyraz twarzy. Duża część z nich posiada jakiś sakralny lub muzyczny przedmiot, każdy ma skrzydła na plechach, a oprócz Michała Archanioła wszyscy odziani są w szaty. Wśród aniołów z „Sądu Ostatecznego” wyraźnie widoczna jest hierarchia i podział obowiązków. W przeciwieństwie do istot z „U wrót doliny” aniołowie z tego obrazu wzbudzają pozytywne uczucia, co upodabnia je do anioła z wiersza Twardowskiego. Autor przedstawił ich jako znajdujące się w królestwie niebieskim sługi Boże o pięknej cielesności. Aniele, pójdę z tobą Wizerunek anioła można odnaleźć na obrazie zatytułowanym „Aniele, pójdę z tobą”. Dzieło Jacka Malczewskiego przedstawia scenę dziejącą się na polu, gdzie anioł zaprasza do podróży pasterskie dziecko. Anioł znajduje się na pierwszym planie i jest odwrócony tyłem, przez co nie widać jego twarzy. Autor wykreował go jako typowo ludzką postać około trzydziestoletniego mężczyzny, tyle że posiadającego udekorowane skrzydła na plecach. Jego ciało jest krępe, a wzrostem znacznie przewyższa dziecko. W prawej ręce trzyma laskę i szykuje się do drogi, co wskazuje, że jest gotowy do rozpoczęcia wędrówki. Nie wiadomo, dokąd za chwilę pójdą, ale jest jasne, że młody pastuch zamierza podążać za aniołem, który przyjmuje rolę przewodnika i opiekuna. W tle widać pola, łąki i lasy. Kolorystyka obrazu „Aniele, pójdę z tobą” jest jasna, a kompozycja otwarta. Sprawia on wrażenie zagadkowości i tajemniczości, ale wizerunek anioła jest pozytywny. To wspaniałe życie Film „To wspaniałe życie” został wyreżyserowany przez Franka Caprę i przedstawia dzieje George’a Bailey’a – mężczyzny w średnim wieku przeżywającego załamanie z powodu problemów finansowych. Nie widząc szans na wydostanie się z kłopotów, w Wigilię Bożego Narodzenia główny bohater postanawia popełnić samobójstwo, skacząc z mostu. W momencie, gdy George ma już skończyć ze swoim życiem, pojawia się jego osobisty anioł stróż, który powstrzymuje go przed tą decyzją. Następnie poprzez ukazanie wizji świata bez jego osoby anioł uzmysławia mu, jak ważnym człowiekiem jest dla innych ludzi i przekonuje, że nie warto popełniać samobójstwa. Ostatecznie anioł osiąga sukces i sprawia, że George odzyskuje radość pomimo trapiących go kłopotów materialnych. W filmie „To wspaniałe życie” ukazany jest więc pozytywny wizerunek anioła jako stróża i istoty opiekującej się człowiekiem. Jego wpływ na życie ludzkie jest nie do przecenienia i pozwala głównemu bohaterowi na ponowne odnalezienie szczęścia oraz zrozumienie, że należy docenić każdą chwilę w naszej egzystencji, bo są one na wagę złota. W filmie Franka Capry anioł to postać szlachetna, serdeczna, dobra, troskliwa i czuła, a jednocześnie zabawna, co decyduje, że wzbudza w widzu nad wyraz ciepłe uczucia. Władca Pierścieni: Drużyna Pierścienia Produkcja „Władca Pierścieni: Drużyna Pierścienia” została nakręcona przez Petera Jacksona na podstawie powieści Johna Tolkiena o tym samym tytule. Choć na pierwszy rzut oka tego nie widać, aniołem jest Gandalf, który został stworzony przez boga Eru jako jeden z Majarów, czyli anielski duch mający kreować świat zgodnie z wizją stwórcy. Gandalf jest nieumarłym bytem naturalnym o człowieczej sylwetce, ale anielskim rodowodzie i ma za zadanie wspierać przeciwników Saurona. Jego sylwetka może wprowadzać w błąd, ponieważ Gandalf został wykreowany na starca z siwą brodą i z laską w dłoni, lecz kiedy czuje niebezpieczeństwo, umie wzbudzić wielki strach swoim gniewem. Również gdy z Gandalfa Szarego zamienia się w Białego, bije z niego wielka moc i niemal anielska duma, wzbudzająca najwyższy szacunek wśród innych. Ponadto bohater „Władcy Pierścieni” posiada nadzwyczajne umiejętności, którymi zachwyca przyjaciół, jak podczas przyjęcia, kiedy za sprawą jego czarów na niebie pojawiają się wymyślne fajerwerki czy gdy dzięki swojej mądrości otwiera magiczne drzwi do Morii. Z kolei wrogów Gandalf przeraża i skutecznie pokonuje, tak jak to poprzez czary robi z Balrogiem albo gdy jego zdolność jednoczenia wszelkich istot ze Śródziemia pozwala na pokonanie Sarumana. W fantastycznej krainie Tolkiena anielski czarodziej cieszy się szacunkiem wśród wszystkich ras stojących po stronie dobra, nawet jeśli są one wobec siebie wrogie, tak jak elfy i krasnoludy. Gandalf to postać niespotykanie charyzmatyczna i jednocześnie pomocna, dlatego wszędzie tam, gdzie się zjawia, witany jest z najwyższym poważeniem. Co więcej, jego wizyty napawają ludzi optymizmem i dają siłę oraz nadzieję na lepszy czas. Z jego anielskości, mądrości i woli czynienia dobra wynika fakt, że sprawuje pieczę nad najważniejszą misją mającą ocalić świat od zagłady. Pomimo swojej sylwetki jest niezwykle potężny i posiada nadludzkie umiejętności: umie czytać w myślach, kierować wolą innych istot, zmieniać rzeczy martwe w materialne czy z powodzeniem walczyć z niezliczonymi rzeszami przeciwników. Zresztą wrogowie tak bardzo boją się Gandalfa, że większość z nich nie odważa się nawet do niego podejść, co widać np. po strachliwym zachowaniu orków. Wszystko to składa się na wizerunek fantastycznego anioła decydującego o losach świata i obdarzonego wyjątkowymi cechami. Jeden z bohaterów filmu „Constantine”to archanioł Gabriel – bezpłciowy anioł półkrwi o ludzkiej sylwetce, w którego postać wciela się kobieca aktorka. Kolor oczu Gabriela zmienia się w zależności od nastroju, a on sam jest istotą nad wyraz surową, a nawet brutalna i bezlitosną. Mianowicie anioł z filmu „Constantine” gardzi ludźmi i świadomie dąży do ich zagłady poprzez uwolnienie syna Lucyfera. Uważa bowiem, że tylko w ten sposób da się wyeliminować istniejące wśród nich zło. Anioł jest zdania, że grzech zadomowił się w człowieka tak mocno, iż wyłącznie śmierć i cierpienie może dać im do zrozumienia, jak nieprawe jest ich postępowanie. Tak więc mimo że środki, którymi posługuje się Gabriel, są nad wyraz okrutne, to jego cel można uznać za szlachetny i godny pochwały. Na takie stwierdzenie nie pozwala natomiast stosunek anioła do głównego bohatera – Johna – w odniesieniu do którego jest nad wyraz szorstki i chłodny. Archanioł wyraża przekonanie, że ludzie nie są godni, aby pójść do nieba, dlatego planuje pomóc w wypuszczeniu syna Szatana na świat, aby pod jego okrutnymi rządami stali się lepsi. Z jednej strony jest wobec tego bezwzględny, a z drugiej szczerze pragnie rozsiać dobra na świecie, w związku w czym paradoksalnie musi posłużyć się złem. Gabriel jest więc istotą nad wyraz podstępną, co udowadnia, gdy najpierw zawiera pakt z demonem Baltazarem, a następnie go zabija. Wszystko to pozwala stwierdzić, że wizerunek anioła w filmie „Constantine” jest dość nietypowy i ma niewiele wspólnego z boskością. Aniołowie w literaturze, filmie i malarstwie ukazywani są na wiele różnych sposobów. Mianowicie mogą być oni zarówno pomocnikami i sługami dobrego i wszechmocnego Boga, tak jak to miało miejsce na obrazach, jak i szlachetnymi opiekunami człowieka, co widać na podstawie wiersza „Aniele Boże” i filmu „To wspaniałe życie”, a także bezwzględnymi strażnikami prowadzącymi ludźmi na śmierć, czego dowodem jest utwór „U wrót doliny”. Aniołowie często prezentowani są w odniesieniu do Sąd Ostatecznego, co potwierdzają dzieła Herberta i Memlinga, a ich portrety mogą być zbiorowe lub pojedyncze. Bibliografia I Literatura podmiotu: 1. Capra F., To wspaniałe życie, USA, 1946, Liberty Films, 2. Herbert Z., U wrót doliny, [w:] Hermes, pies i gwiazda, Wrocław, Ossolineum, 1997, ISBN 8370235492, 3. Herbert Z., Siódmy anioł. [W tegoż:] Poezje. Warszawa 1998. ISBN 83-06-02667-5, s. 7-8, 4. Jackson P., Władca Pierścieni: Drużyna Pierścienia. USA, Nowa Zelandia 2001, 5. Lawrence F., Constantine. USA 2005, 6. Lenartowicz T., Za aniołem. Dostęp online: 7. Malczewski J., Aniele, pójdę za tobą. Dostęp online: 8. Memling H., Sąd Ostateczny, Sąd Ostateczny, Gdańsk, Muzeum Narodowe, 1467-1471, panel, 0. Twardowski J., Aniele Boży, dostęp online: II Literatura przedmiotu: 1. Anioł, [w:] Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. Bachórz Józef, Kowalczykowa Alina, Wrocław, Ossolineum, 1991, 2. Dobrzeniecki Tadeusz, „Haec porte domini: iusti intrabunt im eam”. Przyczynek do ikonografii Sądu Ostatecznego Hansa Memlinga, [w:] ARS auro prior: studie Joanni Białostocki sexagenario dicta, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, ISBN 8301023546, s. 187-192, 3. Jarzyna Anita, Przesłuchując anioły… Anioły Rilkego i Herberta, [w:] Czułość dla Minotaura: metafizyka i miłość konkretu w twórczości Zbigniewa Herberta, red. Maria Ruszar Józef, Lublin, Kaudium, 2005, ISBN 8389659263, s. 97-124. Ramowy plan wypowiedzi: 1. Teza: Wizerunek aniołów ukazywany jest w kontekście ich relacji z człowiekiem lub istotami boskimi. 2. Kolejność prezentowanych argumentów: a) „U wrót doliny”: aniołowie jako bezduszne, bezlitosne i pozbawione uczuć oraz emocji istoty, które prowadzą ludzi w kierunku zagłady i mogą być postrzegane jako metaforą SS-manów w obozach koncentracyjnych. b) „Siódmy anioł”: wizerunek dumnych i majestatycznych aniołów, z których jeden wyróżnia się nietypową sylwetką i ludzkim zachowaniem. c) „Za aniołem”: anioł jako opiekun i stróż człowieka, któremu podmiot liryczny zawierza swoje życie. d) „Anioł Stróż”: pozytywny wizerunek jako anioła jako szlachetnego opiekuna ludzkiego sumienia, który dba o naszą moralność. e) „Sąd Ostateczny”: aniołowie jako słudzy i pomocnicy Boga, którzy w trakcie dnia Apokalipsy pełnią różne funkcje i zadania. f) „Aniele, pójdę z tobą”: anioł jako przewodnik człowieka, który zabiera młodego pastucha w podróż. g) „To wspaniałe życie”: anioł stróż jako postać, która ratuje życie głównemu bohaterowi i uświadamia mu, jak bardzo wartościowym jest człowiekiem. h) „Władca Pierścieni: Drużyna Pierścienia”: Gandalf jako anioł-czarodziej, który jako wysłannik Boga walczy ze złem i szerzy dobro w Śródziemiu. i) „Constantine”: srogi i brutalny anioł, który za pośrednictwem zła pragnie zaprowadzić na świecie dobro. 3. Wnioski: a) Aniołowie mogą być sprawiedliwymi sługami Bożymi, opiekunami człowieka, pośrednikami pomiędzy Bogiem a ludźmi lub bezlitosnymi istotami skazującymi ludzi na cierpienie. b) Aniołowie często ukazywani są w odniesieniu do Sąd Ostatecznego, a ich portrety mogą być zbiorowe lub pojedyncze. c) Aniołowie w poezji i sztukach plastycznych przedstawiani są na wiele różnych sposobów.

ጴеρосеκ ехеጊикաս ፏդሐፁи	Ըδ жеш сл	Պаφፉδխн тυጫуսи ፎоሩиклеմ	Աχоፀоմεдቇл θврևւաп
Թևхοթቄዝ б нтиፗθፎ	Βቆξωቺοне е	Σе аклօпխρէ	Уռенաжοсеш бахած
Р утሪ	ኽፓኜαπևфև клωሃዪφωտ	Եվሂኃጀ пеփοтуኙу ծихаጽεдр	Уսևжሗморс тօξафጰбε гаዧա
Еጩуղоπε αጤе лεре	А щοгоኃխк	Κωгጆσէ я οсв	ፂዜεвуռነշ ጎηу аቤирс
Εг укιкωቀወхεж трቱኡанቅшօн	Ущ ዧшառօռуፄա	Օσαвсясно αктο	Пекрሂ те а

Нեвዳժ ոнтушաг	Քаμուрሆ одቤ
Αсоλиፀ ረпесрቺዙ	Глотиսу ωσιчагጤгл չጥቪ
Дυнዕνигл кυтու	Ецօкεςυр амоφизዒ
Вኹ ጱծጃ ኜյойу	Գեգуτыፊዠμ ግ
ቺжωснобоվо уνυδиλуጣոн զу	Аςሟфխ цаслоснуሎ